[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Zgodnie ze swoja definicja przyjemnosci, Freud widzial w plci jedynie element
fizjologicznego przymusu, a w zaspokojeniu plciowym usuniecie bolesnego napiecia. Poped
plciowy jako zjawisko ze sfery obfitosci i seksualna przyjemnosc jako spontaniczna radosc,
ktorej istota nie jest negatywna ulga w napieciu - nie znalazly miejsca w jego psychologii.
Jaka zasade interpretacji przyjeto w niniejszej ksiazce dla zrozumienia psychologicznego
podloza kultury? Nim odpowiemy na to pytanie, nie zawadzi przypomniec glowne kierunki
interpretacyjne rozniace sie od naszych.
Stanowisko psychologistyczne charakteryzujace teorie Freuda, wedlug ktorego zjawiska
kulturowe wywodza sie z czynnikow psychologicznych, wynikajacych z kolei z
instynktowych popedow; spoleczenstwo w jakims stopniu tlumi owe popedy, ale poza tym
nie ma na nie wplywu. Kontynuujac te linie interpretacji nastepcy Freuda traktowali
kapitalizm jako pochodna erotyzmu analnego, a rozwoj wczesnego chrzescijanstwa jako
rezultat ambiwalentnych uczuc wobec imago ojca...2
Stanowisko ekonomiczne, tak jak zostalo przedstawione w blednych interpretacjach
marksowskiej koncepcji historii. Zgodnie z tym pogladem subiektywne interesy ekonomiczne
sa przyczyna takich zjawisk kulturowych, jak religia lub idee polityczne. Z takiego
pseudomarksowskiego punktu widzenia3 mozna by sprobowac wyjasnic protestantyzm
jedynie i wylacznie jako odpowiedz na okreslone potrzeby ekonomiczne burzuazji.
Na koniec postawa idealistyczna, reprezentowana przez analityczne dzielo Maxa Webera Die
protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus (Etyka protestancka a duch kapita
lizmu). Zdaniem Webera nowe idee religijne sa odpowiedzia ne za rozwoj nowego typu
zachowan ekonomicznych i nowego ducha kultury, jakkolwiek kladzie on nacisk na to, ze
owe zachowania nigdy nie sa wylacznie zdeterminowane przez doktryny religijne.
W przeciwienstwie do tych interpretacji sadzimy, ze ideologie i cala kultura tkwia
korzemiami w charakterze spolecznym; ze charakter spoleczny jest ksztaltowany przez
sposob zycia danego spoleczenstwa, przy czym dominujace cechy charakteru same z kolei
staja sie silami wytworczymi ksztaltujacymi proces spoleczny. Co do problemu ducha
protestantyzmu i kapitalizmu, staralem sie wykazac, ze upadek sredniowiecznego
spoleczenstwa zagrozil klasom srednim; ze zagrozenie to wywolalo uczucie bezsilnej izolacji
i zwatpienia i tym zmianom psychologicznym zawdzieczac nalezy odzew na doktryny Lutra i
Kalwina; ze doktryny te wzmogly i utrwalily zmiany charakterologiczne i ze rozwiniete na
tej drodze rysy charakteru staly sie silami wspoldzialajacymi w rozwoju kapitalizmu, ktory
sam byl pochodna zmian ekonomicznych i politycznych.
W odniesieniu do faszyzmu zastosowano te sama zasade wyjasnienia: jako reakcja na
okreslone zmiany ekonomiczne. takie jak narastajaca wladza monopoli i powojenna inflacja,
wystapilo u nizszych klas srednich nasilenie niektorych rysow ich charakteru, a mianowicie
daznosci sadystycznych i masochistycznych; ideologia hitleryzmu zaapelowala do tych cech i
spotegowala je zarazem, przez co owe rysy charakteru staly sie silami skutecznie
wspierajacymi ekspansje imperializmu niemieckiego. Oba przyklady dowodza, ze w
wypadku zagrozenia jakiejs klasy przez nowe tendencje ekonomiczne nastepuje reakcja
psychologiczna i ideologiczna; psychologiczne zmiany wywolane ta reakcja przyspieszaja
rozwoj sil ekonomicznych nawet wtedy, kiedy sily te sa sprzeczne z interesami owej klasy.
Widzimy zatem, ze sily ekonomiczne, psychologiczne i ideologiczne dzialaja w procesie
spolecznym nastepujaco: czlowiek reaguje na zmiany sytuacji zewnetrznej zmieniajac sie
sam, z kolei zas owe czynniki psychologiczne pomagaja w ksztaltowaniu procesu
ekonomicznego i spolecznego. Sily ekonomiczne dzialaja skutecznie, nalezy je jednak
uwazac nie za psychologiczna motywacje, lecz za warunki obiektywne; sily psychologiczne
takze dzialaja skutecznie, nalezy jednak widziec w nich historyczne uwarunkowanie; idee sa
rowniez efektywne, nalezy jednak dostrzegac, ze ich korzenic tkwia w calosciowej strukturze
charakteru czlonkow danej grupy spolecznej. Pomimo wspolzaleznosci sil ekonomicznych,
psychologicznych i ideologicznych kazda z nich z osobna posiada pewien stopien
niezaleznosci. Odnosi sie to szczegolnie do rozwoju ekonomicznego, ktory uzalezniony od
czynnikow obiektywnych, takich jak naturalne sily wytworcze, technika czy czynniki
geograficzne - przebiega zgodnie ze swymi wlasnymi prawami. To samo, jak wykazalismy,
odnosi sie do sil psychologicznych. Ksztaltowane sa przez zewnetrzne warunki zycia, ale
posiadaja wlasny dynamizm, tj. sa wyrazem ludzkich potrzeb, ktore mozna przeksztalcic, ale
ktorych nie mozna wykorzenic. W sferze ideologii spotykamy podobna autonomie,
wynikajaca z praw logiki oraz z tradycji caloksztaltu wiedzy ludzkiej osiagnietej w toku
historii.
Jeszcze inaczej mozna by to sformulowac w kategoriach charakteru spolecznego : jest on
rezultatem dynamicznej adaptacji natury ludzkiej do struktury spoleczenstwa. W wyniku
zmiany warunkow spolecznych zmienia sie charakter spoleczny, tj. powstaja nowe potrzeby i
nowe leki. Te nowe potrzeby rodza nowe idee i sprawiaja, ze czlowiek staje sie na nie do
pewnego stopnia podatny; z kolei te nowe idee zmierzaja do utrwalenia i zintensyfikowania
nowego charakteru spolecznego oraz determinuja dzialanie czlowieka. Innymi slowy: za
posrednictwem charakteru warunki spoleczne wplywaja na zjawiska z dziedziny ideologii, z [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • alwayshope.keep.pl

    •